KO JE ON?
U Narodnom pozorištu u Sarajevu bila je 23. aprila premijera opere Don Đovani Volfganga Amadeusa Mocarta s indikativnim pod naslovom La Dolce Vita.
Ova premijera nije interesantna samo zato što pod naslov asocira na poznati modni stil s početkom 80-tih prošlog veka već pre svega zato što se u vrhu štampanog programa nalazi čak ! četiri beogradska umetnička imena: reditelj Aleksandar Nikolić, koreograf Aleksandar Ilić, glavni solista bas Marko Kalajanović i Ana Zorana Brajović koja je pripremila soliste, svi iz Narodnog pozorišta u Beogradu.
Viđenje dvojice Aleksandara ove čini se, svima poznate opere je u najmanju ruku neoubičajeno. Umesto često do sada jednostavne ispričane priče svedene na vodviljsko ljubavni triler dobijena je takoreći sociološko psihološka analiza.
Izmeštajući radnju iz XVIII veka u 60-te godine XX veka ukazali su na svevremenost teme i između redova notnog i literarnog teksta pročitali uznemirujuće krucijalna pitanja života.
Pitanje koje su kompozitor Volfhganag Amadeus Mocart i libretista Vitorio Lorenco da Ponte postavili u ovoj već kanoniziranoj operi je suštinsko pitanje, ko je Don Đovani u stvari?
Od te premise pošli su i stvaraoci ove osavremenjene verzije (mesto, kostim, režija, koreografija, delimično izmenjena radnja) pri tom poštujući u celosti partituru.
Tradicionalan, standardan pristup mnogih reditelja, dirigenata i koreografa koji se u glavnom oslanjali na površno ocrtan lik ovog legendarnog zavodnika podvrgnut je pravoj psihološkoj vivisekciji: šta se krije iza njegove drske raskalašnosti i razmetljivosti nameće obavezu ozbiljnog , detaljnog analiziranja namere njegovih tvoraca kompozitora i libretiste.
Ko se krije iza ovakvog lika, koji se u operi pojavljuje u trenutku kada su na vrhuncu njegova sebičnost, egoizam, arogancija i cinično podsmevanje i narušavanje ustaljenog, iako lažnog, javnog opšte usvojenog i priznatog građanskog reda?
U traganju za odgovorom novi tumači starog teksta Aleksandar Nikolić i Aleksandar Ilić otkrili su vešto skrivenu mocartovsko daponteovsku ironiju koju dosadašnji realizatori ove opere nisu primećivali ili joj nisu pridavali značaj.
Italijanski pod naslov prvobitnog izvođenja Dissoluto punito, slobodno prevedeno znači kažnjeni razvratnik u stvari je pogrešan putokaz za tumačenje, jer u vreme nastanka Don Đovanija (kraj XVIII veka) dissoluto je značilo otpadnik!
Ako bi se razložilo značenje pojma dissoluto shvatila bi se Mocartova i da Ponteova poruka: soluto je homogena masa, a dis – soluto ono što od nje otpadne.
U operi Don Đovani ne kažnjava se razvratnik nego otpadnik od ustaljenih društvenih normi, što u mnogome menja način tumačenja lika.
Rukovođeni tim ulazeći u suštinu poruke autori Aleksandar Nikolić i Aleksandar Ilić pokušali su da odgonetnu zagonetku: da li je važnije zbog čega je neko otpadnik ili, od čega je neko otpadnik?
Kakvo je u stvari društvo u kome se talav karakter oformio; da li ga čine moralna, humana, iskrena, poštena bića ili je to konglomerat dvoličnih, ostrašćenih, verolomnih, licemernih i pokvarenih ljudi.
Svojstven, duhovit, ironičan i sataričan način kojim su začinjena sva mocartova scenska dela, od jednostvanog, narodskog humora do višeslojnog aristokratskog sarkazma imala je dostojnog tumača u libretisti Da Ponteu.
Sve dublje ulaženje u odgonetanje ove zagonetke pružilo je Aleksandru Nikoliću i Aleksandru Iliću obilje činjenica koje su potvrdile ispravnost njihovog pristupa rada, stavljajujući u sumnju dosadašnji tradicionalan površni nači koji nije doprineo objašnjenju intrigantno zavodljivog frivolnog šarma ovog negativnog junaka i zbunjujućih kontradiktornih osećanja koje on pobuđuje.
Publika je s razumevanjem i oduševljenjem prihvatila smelost režije upotpunjene koreografijom koje su se do te mere sjedinile u ostvarivanju zamisli da se nije znalo kad koje od njih preuzima vođstvo.
Znalačkoj i sigurnoj režiji, poseban šarm i dinamičnost dala je koreografija, odnosno scenski pokret kojim su bili razigrani i solisti i ansambl , pa čak i orkestar (?)! što je novom bojom osvežilo staro, davno znano delo.
Aplauz je bio dugotrajan i bučan i istinski zaslužen.
P.S. Nije novina da se postupkom osavremenjivanja osveže stara dela. Ne tako davno u Operi i teatru Madlenianum bile su prikazane dve opere takozvanog gvozdenog repertoara, obe u maestralnoj režiji Jurija Isakoviča Aleksandrova, i u iznad svega neobičnoj , sugestivnoj, upečatljivoj scenografiji i kostimimi Vjačeslava Okunjeva.